Sens Protestu Białych Róż

[nextpage title=”1″ ]
 
Miesięcznice smoleńskie to cmentarny rytuał, państwowo-prywatny, oparty na fundamentalnym kłamstwie, jak większość mitów założycielskich. Rytuał poniżający Polskę i Polaków. Jest to jednak zjawisko wyjątkowo delikatne, a jednocześnie mroczne, dotykające głębokich pokładów podświadomości, ale też najważniejszych norm prawnych i moralnych. Żałobne, ale jednocześnie podszyte groteską – Prezes na dziwnej drabince, lżący ludzi i gadający od rzeczy:  post-prawdy o zamachach i odwiecznych wrogach. Z obłędem w oczach. Są tam członkowie polskiego rządu. Jest to więc centralny symbol upadającej Polski. Polska przeistacza się tu w „failed state”.
 
Przez długi okres nikt przeciw temu zwyrodniałemu rytuałowi nie protestował, być może ze względu na respekt wobec śmierci i szacunek dla cierpień bliskich. Aż w końcu ten polityczno-religijny obrządek przeistoczył się w mit legitymizujący w oczach „ciemnego ludu” władzę Kaczyńskiego. Tu się narodziło państwo PiS-u. I prawdopodobnie z tego miejsca zacznie się też upadek dyktatury Kaczyńskiego. Regularna obecność ObywateliRP właśnie w tym miejscu jest symboliczną artykulacją sprzeciwu wobec kaczystowskiej post-prawdy. Konfrontacja ObywateliRP z religią smoleńską jest kwintesencją polskiego konfliktu: to zderzenie odległych systemów wartości, a protest ObywateliRP jest obroną samej istoty człowieczeństwa – godności człowieka.
 
Źródła godności człowieka tkwią w powiązaniu czterech pojęć: rozumu, prawdy, śmierci i cierpienia. Najpierw mamy więc w tym dniu na Krakowskim Przedmieściu zderzenie rozumu i prawdy z kłamstwem. Inżynierska prawda Komisji Millera przeciwko bredniom Komisji Macierewicza. Post-prawda serwowana przez Komisję Macierewicza, to kłamstwo, które usiłuje legitymizować autorytaryzm. Ale jak zobaczymy dalej jest to też brutalny atak na samą istotę humanizmu. Na chłodne ustalenia inżynierów i naukowców o działaniu systemów technicznych, nakłada się tu bowiem ludzkie cierpienie z powodu śmierci najbliższych. Ale dranie sprawujący władzę za nic mają sobie śmierć i cierpienia ludzi.
 
Grupa osób z ruchu ObywateleRP reprezentuje tu zdrowy rozum i prawdę opisane w raporcie Komisji Millera. Wartości te, to istotne składniki godności człowieka. Tak, te wartości nadal są obowiązującymi paradygmatami człowieczeństwa. Wbrew fali populizmu, który usiłuje w wielu miejscach świata wyłączyć ich działanie, a więc zniszczyć kulturę jaką znamy. Walka na Krakowskim Przedmieściu to walka o sprawy najważniejsze. Warto więc przypomnieć jaki związek istnieje między rozumem i prawdą a godnością człowieka. Poruszamy się tu w strefie spraw państwowych, a więc rozpatrujemy godność na gruncie prawa konstytucyjnego – wspólnego dla wierzących i niewierzących. Ustalmy więc czym jest godność w filozofii naszego prawa.
 
Jest to największa wartość i norma podstawowa, z której wywodzi się cały porządek prawny Polski i Europy. Określa to art. 30 Konstytucji RP: „Przyrodzona i niezbywalna godność człowieka stanowi źródło wolności i praw człowieka i obywatela”. Godność jest źródłem praw człowieka i obywatela, jest normą prawną a zarazem wartością, jest podstawą nauki społecznej Kościoła Rzymskokatolickiego, liberalnych ideologii post-oświeceniowych i nowoczesnej lewicy. W kulturze Zachodu godność wywodzi się z założenia, że człowiek został stworzony „na obraz i podobieństwo Boga”. Współczesna i świecka konstrukcja tej idei wywodzi się od Kanta, który nadał jej sens racjonalny, uznając ją również za wartość absolutną. „W państwie celów” – pisze Kant – „wszystko ma albo jakąś cenę, albo godność. To, co ma cenę można zastąpić przez coś innego, jako jego równoważnik, co zaś wszelką cenę przewyższa, a więc nie dopuszcza żadnego równoważnika posiada godność.” (Uzasadnienie metafizyki moralności”). Stąd też godność człowieka jako kategoria moralna jest także źródłem i uzasadnieniem porządku konstytucyjnego. Wynika z tego obowiązek szacunku dla każdej jednostki ludzkiej i imperatyw jej ochrony. Ochrona godności rozciąga się na dwie sfery życia człowieka – ciało i ducha, implikując nietykalność cielesną i nietykalność duchową.

[/nextpage]

[nextpage title=”2″ ]

 
Na gruncie prawa konstytucyjnego tak rozumiana godność człowieka stanowi najwyższe dobro.
 
„Godności człowieka nie można traktować tylko jako jednego z wielu praw i wolności jednostki. Jest to bowiem ogólna wartość konstytucyjna, stanowiąca źródło, fundament i zasadę całego porządku konstytucyjnego”, stwierdza prof. Leszek Garlicki w podręczniku „Polskie prawo konstytucyjne” i dodaje, że „jest to norma podstawowa (Grundnorm) w sensie logicznym, ontologicznym i hermeneutycznym”.
 
Kant sformułował godność jako swego rodzaju suwerenność jednostki opartą na zdolności rozumowania: „Autonomia jest więc podstawą godności natury ludzkiej i każdej natury rozumnej”.
 
Składnikiem godności jest też prawda jako fundament istnienia wspólnoty ludzkiej opartej na aktach komunikacji. Ludzie komunikują się, a więc przekazują sobie prawdę jako efekt rozumowania. Post-prawda, a więc kłamstwo niszczy w sposób totalny działanie rozumu i wolnej woli. A to są właśnie podstawy godności człowieka. Ścisły związek godności i prawdy podkreślał w swojej twórczości Karol Wojtyła, rozumiejąc go podobnie jak Kant. W tekstach „Znak sprzeciwu” opisuje to w następujący sposób: „Tak więc człowiek jest sobą poprzez prawdę. Stosunek do prawdy stanowi o człowieczeństwie, konstytuuje godność osoby”, i w innym miejscu: „Właściwa człowiekowi godność, ta, która jest mu dana i jednocześnie zadana, wiąże się ściśle z odniesieniem do prawdy. Myślenie w prawdzie i życie w prawdzie stanowi o tej godności”. Przy czym potwierdzenie godności obowiązuje nie tylko „w górę” – jako wiara w Boga, ale także „w dół” – w życiu codziennym i w polityce. (w: „Normatywny wymiar godności człowieka”. Praca zbiorowa pod red. Wojciech Lid, Adam Bielicki).
 
Jak wynika z tych ważnych w naszej kulturze cytatów między prawdą a godnością istnieje nierozerwalny związek. Tymczasem kłamstwo stało się narzędziem panowania Partii – zarówno w micie założycielskim, jak i codziennie w mediach publicznych. Kaczyński i jego świta, ale także hierarchia kościelna, nic sobie z tak rozumianej godności człowieka nie robią. To dlatego między innymi ta władza straciła legitymację do sprawowania władzy (ale jest jeszcze kilka innych przyczyn utraty jej prawomocności).
 
Ale dlaczego właściwie godność znalazła w systemach współczesnego prawa tak absolutną pozycję? Pośrednią przyczyną i wyjaśnieniem są zbrodnie i upokorzenie człowieka przez państwa faszystowskie i komunistyczne w okresie II Wojny Światowej. Ale jest jeszcze inna, głębsza przyczyna i zarazem odpowiedź na pytanie: dlaczego człowiek zasługuje na godne traktowanie przez państwo i prawo? Uzasadnienie to ma ścisły związek z tym, co bezwstydnie eksploatują politycy PiS-u w katastrofie smoleńskiej: ze zjawiskiem śmierci człowieka. Człowiek rozumny spogląda w oczy śmierci i mimo smutku zachowuje godność. Takie uzasadnienie źródeł godności można znaleźć w dziele „Źródła podmiotowości. Narodziny tożsamości nowoczesnej”, cenionego filozofa moralności Charlesa Taylora z Uniwersytetu McGill w Montrealu: „Co jednak dzieje się, gdy, tak jak w nowożytnym humanizmie, nie uznaje się żadnego konstytutywnego dobra zewnętrznego wobec człowieka? Co można powiedzieć, gdy koncepcja tego, co wyższe, wyróżnia pewną formę ludzkiego życia, która polega właśnie na stawieniu czoła odczarowanemu światu z odwagą i jasnością umysłu? Wydaje mi się, że i tu można mówić o pewnym źródle moralnym. Istnieje konstytutywna rzeczywistość, a mianowicie istoty ludzkie zdolne do tej odważnej niezależności. A nasze uwielbienie i cześć dla tych umiejętności daje nam siłę do tego, by móc je w życiu osiągnąć. Można to dostrzec wyraźnie w humanizmie Kanta. Motywem, który umożliwia nam życie w zgodzie z prawem, jest poczucie szacunku (Achtung), którego doznajemy w obliczu samego prawa, gdy pojmiemy, że wypływa ono z racjonalnej woli. Wraz z dostrzeżeniem, że istota racjonalna stoi nieskończenie wyżej niż reszta wszechświata, ponieważ tylko ona posiada godność, przychodzi uczucie szacunku, który daje nam siłę do działania w sposób racjonalny. W teorii Kanta to istota racjonalna jest dobrem konstytutywnym.”

[/nextpage]

[nextpage title=”3″ ]

 
Ale nie tylko Kant uzasadnia konieczność stosowania godności w systemach prawa, łącząc ją z gorzką wiedzą o naszej skończoności; postulują to także inne odmiany humanizmu, jak zauważa Taylor: „Ci, którzy wyznają ten pogląd wierzą zarazem w godność istot ludzkich, która polega właśnie na owej zdolności do tego, by nieustraszenie i bez żadnego wsparcia wytrwać wobec obojętnego ogromu wszechświata, odnaleźć sens życia w zrozumieniu go i przekroczeniu w ten sposób swej bezsensownej egzystencji i bezsensownego miejsca na ziemi. Już Pascal oddał to w swoim obrazie myślącej trzciny. Człowiek może zostać unicestwiony przez wszechświat, lecz jego wielkość w obliczu wszechświata polega na tym, że ginie wiedząc o tym. Coś budzi tu nasz respekt, a ten respekt jest źródłem siły.”
 
Dysponując rozumem, wystawieni jesteśmy na świadomość śmierci i związane z tym cierpienie, na zwątpienie, niepewność i lęki. To z tego głębokiego, egzystencjalnego źródła wywodzi się postulat szacunku dla każdej istoty ludzkiej. Jest to rodzaj solidarności wobec wspólnego losu. Rozum, prawda, śmierć i cierpienie splatają się w życiu duchowym człowieka w nierozerwalny związek, konstytuując jego godność. I właśnie ze zbiegiem wszystkich tych zjawisk mamy do czynienia na Krakowskim Przedmieściu w każdą miesięcznicę smoleńską, której towarzyszy pokojowy protest ObywateliRP. Pokojowy protest, który przypomina nam, że jesteśmy śmiertelnymi istotami, ale istotami obdarzonymi rozumem i godnością.
 
Dla dojrzałego człowieka świadomość własnej śmierci jest nieprzyjemnym faktem. Ale prawdziwe cierpienie wynika dopiero ze śmierci jego najbliższych. Każdy z nas stracił bliskich, każdy zmaga się z tym cierpieniem albo będzie się z tym zmagał. Jesteśmy pod tym względem równi i nie wolno nam pod żadnym pozorem wywyższać jednych cierpień ponad inne. Tymczasem rytuały smoleńskie ustanowiły nekronepotyzm mitem założycielskim tej anachronicznej konstrukcji zwanej IV Rzeczpospolitą; być może dlatego człowiek stający każdego miesiąca na drabince smoleńskiej jest już w oczach większości niegodny zaufania, a dla wielu innych: odrażający, głupi i zły. Pozostanie w polskiej historii współczesną wersją archetypu Króla Popiela, który nie radząc sobie z ciężarem winy, lękiem przed śmiercią i cierpieniem, zniszczył nam demokrację, gospodarkę, a może i pogrążył kraj w wojnie domowej.
 
ObywateleRP odważnie stawiają czoła tym ludzkim, ale niegodnym zachowaniom dyktatora. Nawet symboliczna artykulacja w sferze publicznej prawdy o godności człowieka jest działaniem, które ma ogromną siłę. Zapracowani i zabiegani obywatele powoli zaczynają sobie zdawać sprawę z tego, jakie burze zbierają się na polskim niebie. Każdy, kto jest po stronie prawa i moralności, zrozumie sens pokojowego nieposłuszeństwa ObywateliRP. Protestu, którego wiele mówiącym symbolem są białe róże.
 
Waldemar Sadowski

Dorota Przerwa