Jak poprzeć Grzegorza Schetynę? Sztuka stawiania pytań

– Koncepcja  szerokiej koalicji była i jest słuszna – powiedział Malwinie Dziedzic Grzegorz Schetyna w wywiadzie dla Polityki. – Tylko tak można pokonać PiS. Ale  trzeba tę koncepcję sprawniej zrealizować. I przeprowadzić lepszą  kampanię. (…) Integracja i dobra organizacja są kluczowe.  I oczywiście optymizm

Tak w największym skrócie – a niestety myślę, że nie jest to skrót nadmierny – przedstawia strategię opozycji przed jesiennymi wyborami szef największej partii opozycji i lider opozycyjnego frontu. Malkontentów za twarz, organizacja, optymizm – alleluja i do przodu. Czwarty raz z rzędu. Prosto w ścianę. Tylko tym razem mocniej…

O strategii

– Narzekań na listy nie  przyjmuję – powiedział o ostatniej klęsce Schetyna. – Uważam, że były dobrze skonstruowane. Choć nie było to  łatwe, bo przecież trzeba było ułożyć pięć partii politycznych na  dziesięcioosobowych listach w bardzo dużych okręgach.

Ani Schetyna, ani rozmawiająca z nim autorka nie wyobrażają sobie niczego innego, jak tylko właśnie „układanie partii” na listach wyborczych. Propozycja, by nie „układać” w zamkniętych gabinetach, a zamiast tego przed wystawieniem wspólnej listy pozwolić wyborcom zdecydować, która partia zajmie na niej ile miejsc, jest dla obojga rozmawiających niewarta wzmianki. Oboje ją znają i oboje na jej temat milczą, bo wiedzą, że żadnej „trzeciej drogi” nie ma. Skąd o tym wiedzą, pozostaje wciąż zagadką ukrytą za uśmiechem upudrowanego sfinksa. Nie istnieje w każdym razie żadna z wielu możliwych i proponowanych form prawyborów. Samo słowo jest zakazane. „Układanie” list to zbyt poważne zadanie, żeby się dało tu zrezygnować z niezbędnej kontroli…

– W Platformie słychać  narzekania, że ludowcy powinni przyciągnąć więcej wyborców – odważnie informuje Schetynę Malwina Dziedzic – mieli  wziąć na siebie kampanię na wsi, bo dla elektoratu wiejskiego są  bardziej wiarygodni niż PO.

– Niestety, nasze wstępne badania  pokazują, że to się nie udało – odpowiada Schetyna. –  Pojawia się więc oczywiście pytanie, jak  to poprawić. (…) Uważam, także na podstawie moich  rozmów z Władysławem Kosiniakiem-Kamyszem, że nasza koalicja będzie  istniała i na jesienne wybory. (…) Prezes  PSL chce budować segmenty opozycyjne w oparciu o program w taki sposób,  żeby się ze sobą dopełniały – tak rozumiem wypowiedzi ludowców z soboty.  

PRZECZYTAJ TAKŻE: II Kongres Obywateli RP. Co postanowiliśmy

Wygląda na to, że w stosunku do PSL wspomniane wcześniej „układanie” będzie dotyczyło podziału stref wpływów. Na przykład wschodnie województwa dla PSL. Zwłaszcza w jednomandatowych wyborach do Senatu, gdzie jasne wydaje się – choć Schetyna o tym nie mówił – że wystawić trzeba po jednym kandydacie w okręgu, a każdy osobny start pogrzebie szansę na zwycięstwo. To pomysł lepszy niż dotychczasowe, ale nic nie wskazuje na to, że będzie wystarczający. Nie ma takich miejsc na Wschodzie Polski, gdzie PSL miałby poparcie ponad 50%. PiS-owi, owszem, zdarza się to w wielu miejscach widocznych na mapie wyników wyborów europejskich. Można nie cenić zanadto popierających PiS wyborców ze wschodniej Polski, jednak zakładać, że nie zauważą tak czytelnego manewru, nie zwietrzą „podstępu” i dobrodusznie uwierzą np. w katolicko-konserwatywny charakter podsuwanej im do poparcia oferty, wydaje się naiwnością. Tu trzeba czegoś więcej niż wyznaczenia stref „politycznego krycia”.  

W stosunku do Wiosny takiego „układania” już jednak nie będzie. – Robert Biedroń podejmuje mandat w Brukseli, co wskazuje na to, że raczej  wyprowadza się z polityki krajowej – wyjaśnia Schetyna. – Elektorat Wiosny z pewnością ma świadomość tego, jak bardzo  ważne są te zbliżające się wybory, jak bardzo PiS zagraża demokracji,  wolnościom obywatelskim, praworządności. Na pewno będą w październiku  przy urnach. I oddadzą głos na tych, którzy skutecznie będą bronić  najważniejszych filarów demokracji liberalnej.

Sprawa jest jasna: Biedroń na emigrację, podobnie zresztą jak wszyscy inni potencjalni konkurencyjni przywódcy, „poukładani” z wielkim trudem na europejskich listach. Wyborców Wiosny połknie zaś skutecznie „efekt Rozenka”, który w Warszawskich wyborach samorządowych startował osobno, w sondażach notował podobne do Wiosny poparcie, ale w wyborach dostał 1,5% – bo Warszawa poszła na wojnę z PiS.

W tej wojnie zniknęli już wszyscy. Dzisiaj poza PO żadna z partii KE nie ma szans zanotować wyniku ponad próg 5%. W tej sytuacji 6% Wiosny to wynik dobry, a nie zły. Jednakże i te 6% ma zniknąć w proponowanej nam przez Schetynę strategii. Żeby było jasne: nie przejść do koalicji, ale właśnie zniknąć. KE nie zgromadziła tradycyjnych wyborców PO, PSL, SLD, Nowoczesnej – KE wygasiła te elektoraty. To z tego zdał sobie sprawę Kosiniak-Kamysz i stąd jego zapowiedzi formowania osobnego, ludowo-konserwatywnego bloku. Mocno spóźnione są zresztą te zapowiedzi. Nie każdego to martwi, możemy nie dbać o interesy ludowców. Ale poparcie dla KE tylko nieznacznie – o ile w ogóle da się to zmierzyć – przewyższa poparcie PO. To szalenie niebezpieczna i nieodpowiedzialna gra, choć liderom PO może się wydać atrakcyjna. Oznacza systematyczne kurczenie się bazy opozycji. Choć PO celuje w szeroko określone centrum i unika radykalnych skrzydeł, efekt jest odwrotny i widać to nie w żadnych „wstępnych badaniach”, ale po prostu gołym okiem i wszędzie.

O programie

– Bezpośrednie  głosowanie na prezydentów aktywizowało – wspomina Schetyna – ponieważ mieszkańcy bronili  swoich miast przed PiS – tak jak np. w Warszawie przed Patrykiem Jakim.  To było bardzo czytelne. Tym razem to nie były tak bardzo  spersonalizowane wybory. A zagrożenie wydawało się niektórym nieco  abstrakcyjne.

Zatem mobilizacja przeciw PiS jest nadal tym, na co liczy Grzegorz Schetyna. To zaiste istotny składnik „demokratycznych wartości” i piszę to bez cienia przekąsu, bo akurat mnie nie trzeba tłumaczyć ani skali zagrożeń powodowanych przez PiS, ani tego, o jak ważne sprawy chodzi. Tyle tylko, że mobilizacja wojenna jest znów grą szalenie niebezpieczną, skala nienawiści rośnie, co potrafi się już dzisiaj przekładać nawet na kryminalne statystyki. Nie dość tego – w końcu każdy z nas może liczyć, że to nie jego dźgną nożem i nie jego zamkną – przede wszystkim kolejne wybory w ostatnich latach dowodnie pokazują istnienie nieprzekraczalnych granic tej mobilizacji. Opozycja jakimś cudem zjednoczona tak, że dodadzą się w niej bez strat wszystkie, bardzo różne grupy wyborców o przeciwstawnych nierzadko poglądach, z wielkim trudem przekracza 40% poparcia, a do 50% nie dochodzi niemal nigdy i nie zmienią tego kalkulacje obliczone na wielkie miasta, w których sprawy wyglądają inaczej. Kluczowe znaczenie mają ci, którzy od polskiej wojny stronią i nie głosują wcale. To nadal najsilniejsza partia w kraju.

PRZECZYTAJ TAKŻE naszą propozycję na jesienne wybory do parlamentu

Nie zmieni więc wiele powtarzanie, że nie ma alternatywy dla zjednoczonej  opozycji, szczególnie przy tak wyraźnym efekcie systemu D’Hondta. Ktoś,  kto mówi, że trzeba dezintegrować opozycję, działa na rzecz PiS.

[sc name=”wesprzyj” naglowek=” Buduj z nami patriotyzm obywatelski” tresc=”Tylko Twoja pomoc pozwoli nam dalej działać! „]

Integrować partie tak programowo oraz wizerunkowo różne jak PSL, SLD, Nowoczesna i Wiosna może tylko program. Musiałby być sklecony karkołomnie, godząc ogień z wodą choćby w sprawach „światopoglądowych”. Może i film Sekielskich zaszkodził KE w wyborach europejskich, niemniej spora część z jego dwudziestomilionowej widowni niełatwo wybaczy koalicji odejście od postulatów świeckiego państwa, o twardym rozliczeniu ewidentnych zbrodni Kościoła nie wspominając. „Skrętu na lewo” nie wybaczą z kolei koalicji konserwatywni wyborcy PSL i spora część elektoratu PO. Sztuką jest te elektoraty dodać, a nie wygaszać wzajemnie. Temu musi służyć strategia i temu musi służyć program – Schetyna ma rację: żadne z nich z osobna nie wystarczy.

– Przedstawimy nasz pomysł na Polskę – zapowiada Schetyna, próbując zachować pewną minę. – To da zwycięstwo.

– Ale ten pomysł poznamy pewnie dopiero po wakacjach – dopytuje pani redaktor – inaczej – jak pan mawia – PiS znów go przywłaszczy?

– Tak.  Ale już w tę sobotę 8 czerwca przedstawimy naszą mapę drogową. Powiemy,  jak to wszystko zamierzamy ułożyć, bo organizacja jest niezwykle  istotna. Sam dobry pomysł to za mało, musi być przebudowany sztab, który  będzie gwarantował dotarcie do wyborców, muszą być aktywni kandydaci,  rywalizujący ze sobą na listach, prowadzący bardzo ofensywną kampanię  w powiatach, w Polsce lokalnej, na wsi. Nie wystarczy tylko dobry  program albo tylko sprawna kampania. Trzeba połączyć jedno z drugim  i nad tym właśnie pracujemy.

Mamy się zatem nie martwić. W kolejnych odsłonach zdumiona publiczność pozna zbawczy program, zobaczy listy, sztab i wszystko. Alleluja! Do przodu! Co będzie w programie? Nieważne – dowiecie się w stosownym czasie. To i tak lepsze niż „nie teraz – najpierw trzeba odsunąć PiS”…

Bądź lepszy niż Prodi, skuteczniejszy niż Renzi

– Spójrzmy na  to, co się działo na Węgrzech – proponuje nam Schetyna, mając na myśli tamtejsze swary w opozycji. – Nadchodzące wybory parlamentarne  porównuję do tych krytycznych, kluczowych, które miały miejsce po  pierwszym zwycięstwie Orbána. Musimy mieć tę złą węgierską lekcję z tyłu  głowy. – Ja zaś proponuję Grzegorzowi Schetynie spojrzeć raczej na Włochy. Bo inaczej niż na Węgrzech, we Włoszech przynajmniej coś się udawało wygrać. Na błędach warto się uczyć, ale własnych mamy w nadmiarze, węgierskich nam nie trzeba. To sukcesów nam brakuje.

W 2005 roku Romano Prodi zorganizował ogólnonarodowe, otwarte, międzypartyjne prawybory i wygrał w nich z ogromnym poparciem funkcję lidera Unii, skupiającej kilkanaście ugrupowań centrowych i lewicowych, w tym dwie partie komunistyczne. Dzięki temu Prodi zdołał w następnym roku pokonać centroprawicę Berlusconiego, uzyskując stabilną większość w obu izbach parlamentu. Był to niebywały sukces, któremu nikt wówczas we Włoszech nie dawał żadnych szans. Nie trwał jednak długo – gabinet Prodiego upadł ostatecznie w 2008 roku po szeregu kryzysów powodowanych tarciami w bardzo zróżnicowanej koalicji, co warto mieć „w tyle głowy”, co najmniej na równi z lekcją węgierską. Zarówno centrolewica, jak prawica sięgała jednak odtąd we Włoszech po prawybory regularnie. Ich istotą po centrolewicowej stronie była nie jedność programowa, a przeciwnie – programowa konkurencja w prawyborach. To dlatego elektoraty dodawały się w koalicyjnej liście wspólnej, choć miało to oczywiste wady później w parlamencie.

Ale międzypartyjne prawybory to przede wszystkim nie jest rzecz normalna w dobrze funkcjonującej demokracji. To raczej dobre rozwiązanie szczególne, dające się zastosować wobec kryzysowych zagrożeń. Ileż tak można? Ile wytrzymają wyborcy? Konieczne staje się w końcu rozwiązanie źródeł kryzysu i reforma państwa. Tego zadania Romano Prodi nie był się w stanie podjąć. Próbował to zrobić z kolei Matteo Renzi, którego karierę znaczyło utworzenie Partii Demokratycznej na gruzach Unii Prodiego. Renzi jednoczył demokratów metodami zdecydowanie mniej finezyjnymi niż robił to Prodi, a jednym ze skutków było znane również z Polski zawężenie elektoratu i erozja poparcia PD. Rząd Renziego – kiedy Renziemu udało się wreszcie zdyscyplinować PD pod swoim przywództwem – był koalicyjny, przy czym układać się musiał zarówno z dopiero co porzuconymi sojusznikami z dawnej Unii jak z partiami prawicy. Pakiet reform ustrojowych przepadł wraz z tym rządem dwa lata po jego utworzeniu – w 2016 roku. Potem, jak wiemy, było już tylko gorzej.

Z włoskich lekcji Grzegorz Schetyna może jednak skorzystać. Odwaga poddania się weryfikacji i otwarcie na pluralizm, którego żadna koalicyjna umowa nie tłumi, a który zamiast tego jest esencją otwartych prawyborów – to dało poparcie Prodiemu i wyjątkową we Włoszech stabilną większość w parlamencie. Zawdzięczał to przede wszystkim odbudowanej wiarygodności – zrujnowanej dla włoskiej lewicy, zdawałoby się, bezpowrotnie. Prodi miał w sobie coś, czego nie ma Schetyna – strategiczną wyobraźnię przekraczającą dotychczasowe nawyki. Matteo Renzi jest Schetynie bliższy sposobem uprawiania polityki, ale być może nie dorównuje mu talentem w rozgrywaniu i chwytaniu za twarz politycznych partnerów. Reforma państwa z tego powodu nie powiodła się we Włoszech – o ile w ogóle były na to szanse, bo rzecz była o ładnych kilka lat i kilka politycznych zakrętów spóźniona.

W Polsce mamy być może ostatnie chwile wielkiej szansy na to, by zagrożenia populizmu obecne wszędzie w cywilizowanym świecie odsunąć na dobre.

I za, i przeciw – Polacy są różni, zwłaszcza demokraci

Kluczem sukcesu są po prostu sprawy kluczowe dla Polski. Głęboka, ustrojowa i społeczna reforma kraju. Musi ona objąć zagadnienia, z których większość jest w Polsce kontrowersyjna i budzi emocje. To właśnie te emocje trzeba rozładować, kończąc polską wojnę. Potrzeba do tego zgody większej niż tylko pomiędzy konserwatywnym PSL-em, a progresywną Wiosną. Państwa nie da się zbudować bez zgody wyborców PiS. Grzegorz Schetyna poniekąd słusznie widzi tu same programowe trudności i nie potrafi znaleźć wyjścia. Mówi zatem:

– Przykładem na  skuteczność pisowskiej propagandy może być to, z jaką łatwością obronę  dzieci przed pedofilią udało się im przerobić na atak na Kościół  i tradycję.

Jak pamiętamy, jedyną sprawdzoną receptą samej PO, a zwłaszcza szerokiej koalicji, jest kluczyć i unikać tego rodzaju tematów. Dotyczy to nie tylko „kwestii światopoglądowych”.

– Nieuczciwe nie jest to, że oni dają pieniądze, ale to, że jednocześnie  kłamią i straszą, że inni je odbiorą. Musimy skuteczniej dotrzeć do wyborców, zwłaszcza w mniejszych  ośrodkach, z naszym przesłaniem, że nic, co dane, nie będzie odebrane.  (…) My zachowamy pieniądze dla  obywateli, skończymy z pieniędzmi dla władzy i zorganizujemy to, do  czego państwo jest zobowiązane i z czym sobie dziś nie radzi.

W każdej z tych spraw, a ich listę można wydłużać dowolnie, koalicja jest „za, a nawet przeciw”. Tymczasem rozwiązaniem jest, by dodać do siebie wyborców różniących się w tych sprawach poglądami. Jak? Stawiając na ich rozstrzygnięcie w reformie państwa z decydującym głosem obywateli.

[sc name=”newsletter” naglowek=” Jeśli troszczysz się o demokrację w Polsce bądź z nami w kontakcie” tresc=” Najnowsze informacje o nas, analizy i diagnozy sytuacji w kraju trafią prosto na Twoją skrzynkę!”]

Jeśli SLD i Wiosna jest za uwolnieniem aborcji, a PSL jest przeciw, nie jest wyjściem kluczyć i udawać, że różnic nie ma. Bo to oznacza albo czytelne dla wszystkich kłamstwo, albo – co bardziej prawdziwe – że temat aborcji nie zostanie w ogóle podjęty. Tymczasem – jeśli już pominąć wagę problemu, a są nią krew i łzy kobiet, czyli połowy polskich obywateli – jest to jeden z tych punktów zapalnych, które wstrząsają ładem państwa, powodując kryzys każdej władzy, zarówno PiS, jak i PO, ilekroć Kaja Godek lub Barbara Nowacka przedstawią projekt ustawy, a tysiące kobiet wylegną na ulice. Realistycznie myślący Grzegorz Schetyna nie powinien mieć złudzeń, że któryś z tych tematów „wyskoczy” w kampanii wyborczej. Na pewno ktoś go „wrzuci” również, jeśli jakimś cudem koalicja demokratów obejmie rządy – koalicja się wówczas albo rozleci, albo straci poparcie społeczne. W tej sprawie po stronie opozycji bardziej się liczy protokół rozbieżności niż rzekoma zgoda.

Problem aborcji trzeba wreszcie rozstrzygnąć – i przede wszystkim to należy powiedzieć. Decyzja w tej sprawie musi należeć do obywateli, a nie do politycznych liderów targujących się o to w gabinetach, jak to się stało podczas słynnego „kompromisu aborcyjnego”. I to jest druga rzecz zasadnicza, którą trzeba powiedzieć wyborcom.

W debacie każdy pogląd powinien być obecny, spór jest esencją demokracji. Oto więc mamy zasadniczy spór np. pomiędzy PSL i Wiosną – musi być obecny w kampanii (pra)wyborczej. Głosujcie zgodnie z poglądami – nie po to, żeby odsunąć PiS, bo akurat tego chcą obie strony. Obie strony godzą się na reguły parlamentarnej debaty – na które nie godzi się PiS. Obie uznają, że werdykt wyborców w referendum będzie decydujący. Prawo aborcyjne – jak każda regulacja dotycząca praw człowieka – uzyska status „ustawy organicznej”, której nie da się zmienić zwykłą większością, bo tu potrzebne są specjalne gwarancje bezpieczeństwa i większość co najmniej kwalifikowana. Nie może być tak, by o podstawowych prawach człowieka decydował kaprys biskupów, chwilowa polityczna koniunktura lub gabinetowe targi.

Ten postulat ma szansę uzyskać poparcie wszystkich – i konserwatystów, i progresywistów. Poparcie będzie tym większe, im większa — a nie mniejsza — będzie temperatura sporu o aborcję po naszej stronie. Oba konkurujące ze sobą elektoraty dodadzą się do głosów reformatorskiej koalicji, która zapowie wreszcie rozwiązanie tego problemu. Z wszystkimi innymi postulatami może być podobnie.

Ze wspomnianej przez Schetynę zasady „nic, co dane, nie będzie odebrane” da się uczynić oś reformy w sprawach socjalnych. Nie trzeba obiecywać utrzymania 500+. Nie trzeba ryzykować zapowiedzi korekty zmniejszającej wydatki. Wystarczy powiedzieć, że pomoc potrzebującym musi być przedmiotem świadomie zawartego paktu między Polakami, że parlament jest miejscem debaty i ta debata nastąpi, bo Nowoczesna ma tu pogląd inny niż np. SLD, a decyzja w tak fundamentalnie ważnej dla społecznego bezpieczeństwa sprawie będzie należeć do wyborców. I że prawa socjalne uzyskają konstytucyjne gwarancje równie mocne, jak inne prawa człowieka. Nie będzie można ich odbierać zwykłą większością głosów.

Lista spraw do załatwienia jest w Polsce niezwykle długa. Należą do nich kwestie ustrojowe, w tym relacje między naczelnymi organami władzy w państwie – by demokrację uczynić bezpiecznie stabilną. W grę wchodzi więc zmiana konstytucji. Reforma sądów jest kolejnym takim zagadnieniem. Szkolnictwo i media. W każdej z tych spraw — podobnie jak w sprawie aborcji, czy 500+ — powiedzieć wystarczy tyle, że rozwiązane muszą zostać w nadchodzącej kadencji. I że będą rozwiązane. W debacie. Nie trzeba jednym głosem mówić jak. Każda z partii koalicji może i powinna mówić swoje. Jednym głosem powiedzieć trzeba: z poszanowaniem wszystkich głosów, z zastrzeżeniem ostatecznych decyzji dla obywateli.

Kto tego w Polsce dokona, ten będzie w niej zapamiętany. Jako ten, kto zakończył polską wojnę i zapewnił stabilność wspólnemu państwu. Grzegorz Schetyna jest równie dobry, jak każdy inny. Ma wszystkie szanse. Większe niż inni, bo to on rządzi największą partią w opozycji.

Paweł Kasprzak