Wybory powszechne są papierkiem lakmusowym norm społecznych

Istnieje cała gama dobrych praktyk w zwiększaniu dostępności do wyborów dla specjalnych grup wyborców. Podstawowa z nich, to uczestniczenie organizacji społecznych, skupiających tych wyborców, w decyzjach o przygotowanych dla nich o rozwiązaniach technicznych

Kampania „Integracji” z 2015 roku wskazała, że ponad 5 milionów Polek i Polaków miało utrudnioną możliwość głosowania w wyborach. Z kolei najnowsze badania zlecone przez Adama Bodnara, Rzecznika Praw Obywatelskich, pokazuje, że 73 proc. wyborców z niepełnosprawnościami jako preferencję wskazało głosowanie w lokalu wyborczym, a nie korzystanie z alternatywnych form głosowania. Jednocześnie, według niedawnego raportu RPO, znaczna większość skontrolowanych przez niego lokali wyborczych w wyborach samorządowych 2018 r. nie była dostosowana do potrzeb wyborców z niepełnosprawnościami.

Z perspektywy zagadnień techniczno-wyborczych, osoby niepełnosprawne są częścią o wiele szerszej „specjalnej grupy wyborców”, do której należą wszyscy ci, którzy z powodów obiektywnych nie mogą uczestniczyć w głosowaniu w lokalu wyborczym w dniu wyborów lub potrzebują dodatkowych udogodnień, aby móc zrealizować swoje prawo do uczestniczenia w życiu publicznym kraju poprzez głosowanie. Najchętniej wybieraną strategią, co potwierdzają też wspomniane już badania RPO, jest uczestniczenie w wyborach na równi z innymi, czyli w lokalu wyborczym w dzień wyborów. Wpisuje się też to w wybory, jako wydarzenie społeczne, wybiegające poza wąskie rozumienie wyborów jako „ustalanie, kto wygrał”.

PRZECZYTAJ TAKŻE: Przedstawiamy pierwszego kandydata do obywatelskiego Senatu. Apelujemy: wyłońmy ich wspólnie!

Ze skontrolowanych przez RPO lokali obwodowych komisji wyborczych przy okazji wyborów samorządowych 2018 roku aż w 78 proc. z nich stwierdzono uchybienia w dostępności wyborców z niepełnosprawnościami do głosowania. Zdecydowana większość nieprawidłowości dotyczyła niedostępności fizycznej lokalu wyborczego dla osób o ograniczonej mobilności, czyli umiejscowienie lokali na wyższych piętrach (bez windy), wysokie progi i brak ramp (podjazdów). Biorąc pod uwagę fakt, że wybory w Polsce, podobnie jak na całym świecie, odbywają się w szkołach publicznych, te dane są tym bardziej niepokojące.

Jeśli już wyborcy z niepełnosprawnością udaje się dotrzeć do lokalu wyborczego, jego układ musi uwzględniać dotykową przestrzeń, która pozwala na swobodne poruszanie się. Można sobie wyobrazić, że pomieszczenia klasowe są zazwyczaj wystarczająco duże, sprawą bardziej istotną jest raczej to, jak jest ta przestrzeń jest rozplanowana, a głównie: czy i jak wpływa to na prawo do tajności wyborów. RPO wskazał, że był to potencjalny problem w prawie 40 proc. skontrolowanych lokali. W szczególności dotyczyło to braku oświetlenia i przestrzeni w kabinie do głosowania (za kotarą) oraz zbyt wysoko zawieszonych w nich blatów. W efekcie oznacza to, że osoba z niepełnosprawnością zmuszona jest do oddania głosu w miejscu alternatywnym do tego, które zabezpiecza tajność głosu.

PRZECZYTAJ TAKŻE: W interesie wyborców mniej istotne jest to, kto wygra, a bardziej – w jaki sposób to zrobi

Wyborczynie i wyborcy z niepełnosprawnościami wpływającymi na wzrok i słuch są grupą, której prawo uczestniczenia w wyborach powszechnych wymaga dodatkowych zabezpieczeń. W polskiej praktyce wyborczej istnieje możliwość używania nakładki na karty do głosowania, sporządzonej w alfabecie Braille’a na kartę wyborczą. „Nakładki Braille’a”, w niektórych krajach zwanej „rękawami”, zaprojektowane są w taki sposób, że po włożeniu w nie karty wyborczej, osoba głosująca może zidentyfikować porządek list oraz kandydatów na liście. Innymi słowy, aby podjąć decyzję na kogo zagłosować wyborca musi znać numer listy i numer kandydata zawczasu, ponieważ tylko dane numeryczne nadrukowane są na nakładce. Nie ma na nich nazw list oraz nazwisk kandydatek i kandydatów. Ile osób korzysta z tej metody? W tej dziedzinie dostępność danych jest niestety ograniczona. Te dane, które są dostępne, znamy dzięki pismu skierowanemu przez RPO do PKW w tej właśnie sprawie. W odpowiedzi na nie, PKW informuje, że w wyborach samorządowych 2018 roku z nakładek skorzystało jedynie 180 wyborców. Nie należy tu ulegać zbytnim uproszczeniom myślowym i potencjalnym mitom, które ta statystyka może wywoływać. Tak jak zobowiązaniem państwa jest umożliwienie głosowania wszystkim uprawnionym, tak i jest nim zadbanie o to, aby wyborcy wiedzieli, że mają dodatkowe udogodniania zabezpieczające ich prawo. To, że tak mała liczba wyborców skorzystała z tej możliwości, nie wskazuje na brak potrzeby tego rozwiązania, wręcz przeciwnie, wskazuje na potrzebę jego ulepszania.

PRZECZYTAJ TAKŻE raport RPO

Zastanawiając się nad kwestią dostępności wyborów nie można także pominąć wyborców z osłabieniem poznawczym. Dotyczy to zarówno osób w starszym wieku, jak i tych u których rozpoznano autyzm. W obu przypadkach niezbędne jest środowisko i poczucie komfortu przy podejmowaniu takich decyzji, jak głosowanie. Dalej, zupełnie osobną grupą, są wyborcy ubezwłasnowolnieni, którzy nie utracili prawa wyborczego w wyniku indywidualnej decyzji sądu. Helsińska Fundacja Praw Człowieka ma już dokonania w tym aspekcie.

Istnieje cała gama dobrych praktyk w zwiększaniu dostępności do wyborów dla specjalnych grup wyborców. Podstawowa z nich, to uczestniczenie organizacji społecznych skupiających tych wyborców w decyzjach o rozwiązaniach technicznych dla nich przygotowanych. Kolejna, to zmiana perspektywy na taką, która pozwoli na uniwersalność wszystkich materiałów wyborczych, raczej niż produkcji specjalnych materiałów ad hoc. Trzecia, to tylko i aż, „jazda próbna” lokalu/-i wyborczych przed wyborami. W takich przypadkach, w wybranych metodologicznie miejscach, przeprowadza się „udawane wybory” z udziałem testowych wyborców z niepełnosprawnościami i na podstawie doświadczenia z testu dostosowuje się praktykę wyborczą. Podobnie, jak koncerny i agencje reklamowe stosują metodę „focus group”.

Warto podsumować, że przestrzeganie podstawowych praw obywatelskich widać właśnie w bardzo technicznych szczegółach procesu wyborczego. Te z kolei wymagają ciągłej uwagi, nie tylko zaraz przed wyborami. Właściwie, tak jak sugeruje teoria „cyklu wyborczego” – przygotowania do kolejnych wyborów zaczynają się zaraz po ogłoszeniu ostatecznych wyników wyborów poprzednich. Zwłaszcza w przypadku grup wykluczonych, wybory powszechne są papierkiem lakmusowym norm społecznych. Z tej perspektywy zobowiązanie międzynarodowe państwa do zabezpieczenia nie tylko prawa, ale także możliwości uczestniczenia w życiu politycznym własnego kraju, nabiera dodatkowego znaczenia.

Gościnnie Bartosz Lech

Bartosz Lech to specjalista w dziedzinie demokratyzacji i obserwacji wyborów. Pracuje jako niezależny ekspert wyborczy i demokratyzacyjny na misjach obserwacji wyborów OBWE, UE, NDI oraz z organizacją byłego Prezydenta USA Jimmiego Cartera „The Carter Center”. Dotychczas analizował w tym charakterze wybory powszechne w 13 krajach na całym świecie. Publikuje zdjęcia z wyborów, które obserwował na swojej stronie na Facebooku

[sc name=”wesprzyj” naglowek=” Dorzuć swoją cegiełkę do walki o demokrację i państwo prawa!” tresc=” Twoja pomoc pozwoli nam dalej działać! „]