Kogo mogą poprzeć w wyborach Obywatele RP?

Kogoś muszą, wybory to zbyt poważna sprawa, żeby nie zabrać w nich głosu. Z jednej strony sprawa jest prosta – stawiać trzeba na tych konkurentów PiS, którzy mają szansę po prostu wygrać. Więc na ogół na PO i Nowoczesną, do których dołącza właśnie Inicjatywa Polska Barbary Nowackiej. Gdzieniegdzie da się stawiać na PSL, choć akurat Obywatele RP raczej nie zdołali dotrzeć w te rejony, w których to PSL ma szansę

Ale ani Obywatele RP, ani inne ruchy obywatelskiego protestu, działające na rzecz polskiej demokracji, nie są organizacjami partyjnych elektoratów. Każdy z nich chce i musi trzymać równy dystans wobec każdej z partii politycznych, raczej stawiając warunki i narzucając reguły demokratycznej gry, niż wchodząc w sojusze z którąkolwiek stroną politycznego sporu. Żadną miarą nie wolno nam wchodzić zwłaszcza w gabinetowe układy. Moglibyśmy wobec tego powiedzieć – wszyscy tylko nie PiS. Pewnie też nie Kukiz. Ale i tak się nie da. Takie postawienie sprawy nie tylko jest z naszej strony wykluczone z bardzo zasadniczych powodów ideowych, ale również ordynacyjna arytmetyka sprawia, że byłoby to dalece niewystarczające. Co więc da się zrobić z pozycji obywatelskiego ruchu, któremu nie wolno sympatyzować z żadną partią? Bardzo wiele, choć nie jest to proste.

Proponuję zawierać wyborcze kontrakty wszędzie tam, gdzie istnieje obywatelskie środowisko, które wie czego chce i jest w stanie zaoferować politykom lokalnym własne poparcie dla nich i uzgodnionych z nimi projektów. Proponuję to przyjaciołom z ruchu Obywateli RP i z wszystkich innych ruchów obywatelskich. Jeszcze coś możemy zdziałać. Czas jest trudny, jest go mało, a szanse w wyborach nie wyglądają najlepiej. Zróbmy, co się da.

Rozpoznanie terenu – niedobre wróżby

Pryncypia odłóżmy na później, skoro nie da się ich rozważać serio bez krytycznego rozliczenia politycznej przeszłości, w której rachunek obciąża partie i środowiska startujące dzisiaj przeciw PiS i z tego powodu bezwzględnie wymagające wsparcia, a nie krytyki. Dzisiaj powiedzmy sobie o pryncypiach tylko tyle, że w polskim konflikcie logika anty-PiS ani nie wystarczyła w wyborach z 2015 roku, ani nie przyniosła niczego w trzech latach następnych. Potrzeba tu wiarygodności, której brak objawił się w przegranych wyborach, oraz programu wychodzącego poza przegrany konflikt PO-PiS. Wybory samorządowe są tu świetną okazją, ponieważ to nie o „wielką politykę” chodzi w nich przede wszystkim, ale o taką, która rozwiązuje zwykłe sprawy ludzi.

Niemniej logika starcia ma swoje konsekwencje. D’Hondt pracuje na najsilniejszą listę, a w sejmikach wojewódzkich niemal wszędzie najsilniejszą listą jest pisowska Zjednoczona Prawica. Kilkakrotnie liczyliśmy wynikające z sondaży podziały mandatów: w pięciu województwach, wliczając w to Mazowsze i Śląsk, niespełna 40% poparcia przekłada się na 50% lub więcej mandatów i daje PiS samodzielne rządy. Sytuacja odwróciłaby się oczywiście przy wspólnej liście opozycji, ale szans na nią nie widać.

Logika starcia ma jeszcze swoją socjo-psychologiczną dynamikę i ona prawdopodobnie tworzy zagrożenie największe. W pamięci polskich obywateli wybory i polityczne zmiany władzy nie przynosiły dotąd wielkich, a często nawet zauważalnych dla wyborców zmian w życiu kraju. Lewica prowadziła liberalną politykę gospodarczą, liberałowie utrzymywali z dawna zastane przywileje socjalne, poważne reformy i odważne zmiany nie następowały. Dające się zauważyć i odczuć wyjątki – jak choćby próba podniesienia wieku emerytalnego – dyktowała bardziej konieczność niż polityczna wola zmian, a przy tym wyborcy nie dali koalicji PO-PSL premii za odwagę stawienia czoła wyzwaniom. Niezależnie od nierzadko gorzkich, ale zawsze skomplikowanych ocen faktów – w świadomości Polaków głos w wyborach niczego istotnego nie zmieniał, o polskiej polityce decydowały ekonomiczne i polityczne konieczności, o których wciąż słyszeliśmy – a nie polityczna wola narodu. Rozczarowanie z tym związane dotyczyło samego serca demokracji, którym są właśnie wybory – bo w opinii Polaków prawdziwego wyboru w rzeczywistości nie było.

[sc name=”wesprzyj” naglowek=” Jeżeli popierasz nasze działania to dołącz do nas albo nas wesprzyj!” tresc=” Twoja pomoc pozwoli nam dalej działać! „]

 

Wybory z 2015 roku zmieniły pod tym względem wszystko. Wyborcy PiS mają dziś realne poczucie sprawstwa w polskiej historii – właśnie dlatego, że PiS łamie zasadę rządów prawa i wbrew konstytucji sięga po władzę całkowitą. Oraz dlatego, że wszystkie dotychczasowe konieczności odrzucono – często wraz ze zwykłym zdrowym rozsądkiem. Zmiana jest całkowita. I dotyczy w Polsce niemal każdego. „Jestem Polakiem i jestem z tego dumny” – mówią dziś napisami na patriotycznych koszulkach „wstający z kolan” rodacy.

Zwolennicy PiS pójdą więc do urn z poczuciem misji i pójdą po zwycięstwo, wiedząc, że ich głos ma znaczenie. Naprzeciw nim stają dzisiaj rozczarowani, rozbici, pogrążeni w kryzysie zaufania i niewierzący w zwycięstwo demokraci. Wynikające stąd prognozy nie są dla demokratów dobre. Aktywność obozu władzy w kampanii wyborczej nie zmierza dzisiaj do przeciągnięcia na swoją stronę zwolenników opozycji. Chodzi wyłącznie o ich demobilizację. Trzeba dzisiaj wiedzieć, że władza ma tu nie tylko wszystkie środki w rękach, ale i wyjątkowo łatwe zadanie.

Kontrola prawidłowości wyborów jest oczywistym zadaniem, ale nie jest najważniejsza. Wybory nie będą prawidłowe wobec propagandy przejętych przez PiS mediów. Fałszerstwa w tej sytuacji do niczego nie będą potrzebne. Działania na rzecz frekwencji prowadzić trzeba, ale na przeszkodzie stoi rozbicie, niewiara i potężnych kryzys zaufania w obozie demokratów. Z tym przede wszystkim trzeba się mierzyć. I sposób na to istnieje. Przestańmy walczyć z PiS. Zacznijmy stawiać warunki „swoim”.

Oferowane nam programy

Opozycja z PO na czele przedstawiła z dawna przygotowany „sześciopak”, do którego Barbara Nowacka dołożyła kilka dość oczywistych akcentów socjalnych oraz „kobiecych”. Sześciopak miał być pragmatyczny i miał się koncentrować na sprawach leżących w samorządowych kompetencjach i w polu ich zainteresowania. Z tego powodu różnice pomiędzy programami „demokratycznej koalicji” a PiS tracą na ostrości, bo w końcu im bliżej miejsca zamieszkania wyborcy, tym bardziej oczywista staje się cieknąca rynna, a Sąd Najwyższy traci na znaczeniu. Jednak oczywiście obie strony polskiej wojny starają się wciąż podkreślać różnice.

Opozycja zatem koncentruje się na sprawach, które władzy nie wychodzą – więc np. szkoły i smog znalazły się na prominentnych miejscach programu. Widać też ważną, ustrojową perspektywę: PO już dawno zapowiedziała zamiar połączenia władzy w województwie, którym rządzić ma nie urzędnik z politycznej nominacji centralnej, nie wojewoda zatem, ale wybrany w samorządzie marszałek województwa. O tym oczywiście wybory samorządowe nie przesądzą, bo brak im kompetencji, ale kierunek jest jasny i dla myślenia o samorządzie ważny.

I opozycja, i władza obiecują gminne drogi oraz sport i rekreację dla dzieci, choć w „ofercie” PiS widać raczej dyskontynuację niż kontynuację dotychczasowych projektów. „Orliki” mają zatem stać i niszczeć, nowa władza zainwestuje w stojące obok place zabaw.

I jak PO domaga się decentralizacji, widocznej również w szkołach i decentralizacji ich finansowania, tak PiS zapowiada realizację w gminach rządowych programów, z centralnego budżetu dofinansowując w gminach np. budowę dróg i ocieplenie domów. PiS natychmiast zresztą przechodzi do centralizacyjnych konkretów. Beneficjentami rządowego wsparcia mają być mianowicie gminy z dobrymi gospodarzami, którzy z władzą centralną PiS chcą i umieją współpracować.

Ten konflikt jest jasny i nie pozostawia wątpliwości, a demokrata, zdawałoby się, zawsze wybierze decentralizację. Sam mam z tym jednak kłopot, zwłaszcza, kiedy przychodzi do szczegółów. Samorządowe inwestycje bywają finansowane ze środków europejskich, ale one pokrywają część kosztów. Drugą część samorządy pożyczają, co jest źródłem kłopotów. Współfinansowanie centralne niekoniecznie jest więc w dzisiejszej praktyce naruszeniem samodzielności władz lokalnych, a często mogłoby pomóc. Nie wspominając o tym, co jest o wiele ważniejsze: że mianowicie różnego rodzaju polityki nie tylko infrastrukturalne, ale również socjalne bywają domeną państwa jako całości i przekazywanie odpowiedzialności w dół nie zawsze bywa rozwiązaniem dobrym, bo okazuje się najczęściej, że na poziomie naprawdę najniższym nie ma komu ich prowadzić – i to właśnie dlatego zajmuje się tym państwo.

Problem z decentralizacją byłby prawdopodobnie widoczny lepiej, gdyby PO podtrzymała swoją nieco dawniejszą zapowiedź, zgodnie z którą budżety gmin miałyby pochodzić głównie z podatku dochodowego. Gminy zatrzymywałyby u siebie całość przychodów z tego tytułu. Była to propozycja niezbyt jasna, brakowało istotnych uściśleń. Jeśli bowiem naprawdę całość samorządy lokalne zatrzymywałyby dla siebie, oznaczałoby to dramatyczne nierówności w finansach gmin. Z kolei wyrównywanie tych dysproporcji za pomocą Janosikowego oznaczałoby, że ów fundamentalny ustrojowy projekt PO jest z tego punktu widzenia w gruncie rzeczy operacją czysto księgową, żadnej samodzielności nie dając.

Cóż, głowy nie urywa, w wyborczych programach samorządowych atrakcyjnych fajerwerków i istotnych przełomów w żadnym razie nie widać, więc na poziomie kraju oraz „wielkiej polityki” wyborcze szanse ukształtują zapewne nie programy w kampanii, ale ogólny „wizerunek” stron. Hasło „dotrzymujemy słowa” – co by nie mówić – działa na korzyść PiS. Opozycja – jakkolwiek się stara – osuwa się w anty-PiS. Wynik starcia da się łatwo przewidzieć.

Jak może wyglądać Sejm po wyborach w 2019 roku?

Czas kontraktów

W perspektywie tych i następnych wyborów Obywatele RP mieli i mają nadal trudne zadanie, nie mogąc opowiedzieć się po stronie żadnej z partii. Nie wolno nam nawet – zachowując polityczną bezstronność – poprzeć żadnego wyraźniej określonego politycznego programu. Próbowaliśmy się wobec tego koncentrować na określeniu akceptowalnych dla nas demokratycznych reguł gry. Domagaliśmy się więc otwartych, międzypartyjnych prawyborów jako sposobu na upodmiotowienie wyborców w walce o demokrację i jako narzędzia wyłaniania wspólnej listy, w którym porozumiewające się partie nie zrzekają się swojej programowej tożsamości, a konkurują ze sobą w prawyborach – do wyborów przeciw jednolitej liście populistów stanąć miała pluralistyczna reprezentacja obywatelskiego, demokratycznego społeczeństwa wyłoniona głosami obywateli, a nie ustalona w międzypartyjnych targach. Tę propozycję odrzucono, uznając ją za infantylnie idealistyczną.

Jeśli zatem chodzi o listy kandydatów, karty rozdano bez nas, jakąś część z nich marnując. To jednak żadną miarą ani nie znaczy, że od kampanii wyborczej powinniśmy się odwrócić obrażeni, ani, że nic już się nie da w tej sprawie zrobić. Przeciwnie.

Dla organizacji społecznych w demokratycznym świecie czas wyborów jest czasem żniw. Centrale związkowe w takim „politycznym sezonie” demonstrują, strajkują lub grożą strajkiem, ponieważ to jest dobry czas, by od zabiegających o poparcie polityków coś realnego uzyskać. Powinniśmy do tego samego dążyć. Marzyłbym, by Obywatele RP pojawiali się na wyborczych spotkaniach środowisk i partii opozycji, wyraźnie oświadczając, że to powinny być ostatnie takie wybory przeciw PiS, w których obywatelom nie dano wyboru, każąc głosować na kandydatów wytypowanych w zakulisowych negocjacjach. Ale marzyłbym również, żeby się zaraz potem, już od drugiego zdania wypowiedzi na przedwyborczym wiecu, pojawiła lista postulatów, których akceptacja oznaczać będzie poparcie Obywateli RP dla kandydata lub listy – wszystko jedno, z jakiej partii i środowiska pochodzi.

Targować się da wszystko, np. budżety partycypacyjne, których udział w budżecie gmin powinien rosnąć, podobnie jak udział budżetów sołeckich w gminach wiejskich. Targować da się ustalenie zakresu ważnych dla gmin spraw, w których decyzja wymaga rozpisania referendum. Ustaleniom mogą podlegać warunki obywatelskiej kontroli urzędników i polityków samorządowych – z jasnymi regułami rozliczania programów i odwoływania tych, którzy łamią wyborcze deklaracje – choćby poprzez referendalne wota nieufności. Da się pomyśleć – przykłady są znane zza granicy, ale i z kilku polskich samorządów – różne formy powoływanych społecznie „izb samorządowych” (niektóre powołuje się losując reprezentatywną próbę lokalnej społeczności), doradzających lub decydujących w wybranych sprawach – tak rozpoczął się proces decyzyjny w sprawie legalizacji aborcji w Irlandii. Targować można powoływanie wiceprezydentów – zwłaszcza np. tych odpowiedzialnych za sprawy społeczne, za kontakt z organizacjami pozarządowymi itd. – w drodze wyborów, a nie gabinetowych ustaleń: choćby z rady gminy, albo spośród przedstawicieli organizacji społecznych, albo wreszcie w powszechnych wyborach mieszkańców. Wreszcie ustaleniom przedwyborczym może podlegać każdy problem lokalny i każdy projekt, którego chcą mieszkańcy.

Ludzie idą na wybory – podobnie zresztą jak na uliczne demonstracje – kiedy wiedzą po co. I kiedy wiedzą, że się da uzyskać realną zmianę. Tego zaś w obietnicach wyborczych składanych dotąd przez znanych już kandydatów po prostu nie widać, nie widać tego również w partyjnych konwencjach samorządowych. Oraz w naszych działaniach.

Kiedy się taka świadomość i inicjatywa pojawia – a polskie samorządy znają takie przykłady – frekwencja w wyborach potrafi osiągać 100%. Wtedy wygramy. Nie tylko z PiS i nie z PiS przede wszystkim. Wygramy Polskę – proszę wybaczyć górnolotne sformułowanie – dla obywateli, którzy jej demokratyczne instytucje przejmą na własność.

Przykład bydgoski

Np. w Województwie Kujawsko-Pomorskim – jeśli nic nie zmieni się w sondażach – Zjednoczona Prawica i koalicja PO z Nowoczesną uzyskają po 12 z 33 mandatów w sejmiku. Zagrożenie zwycięstwem PiS nie jest tu więc wielkie, bo PiS nie ma zdolności koalicyjnej, ale w żadnym stopniu nie znosi to jednego z poważniejszych problemów województwa. Największe miasto, Bydgoszcz, stolica województwa, ma w sejmiku 5 radnych, a o ponad 1/3 mniejszy Toruń, siedziba sejmiku – 6. Przekłada się to na nierównorzędność finansów płynących od marszałka wojewódzka do obu miast. Bydgoszcz jest niedofinansowana.

To jeden z bardziej skrajnych przykładów ogólniejszego problemu widocznego zwłaszcza w sejmikach wojewódzkich, ale nie tylko tam, bo wszędzie w samorządzie – z nazwy przecież terytorialnym – podobnie słabo działa właśnie terytorialna reprezentacja. Ktoś słyszał o reprezentacji rad osiedli w radzie gminy? Albo o reprezentacji sołectw w gminie? Ze słyszenia znam przykład jednej takiej gminy, w której dwie wioski są rzeczywiście reprezentowane – dlatego, że przed każdymi wyborami odbywa się tam rodzaj prawyborów. Terytorialną reprezentację zwłaszcza w sejmikach wojewódzkich, gdzie absolutnie rządzą listy partyjne, wyklucza decydująca o ich ustroju ordynacja wyborcza. Nie tylko niewielkie okręgi w połączeniu z algorytmem d’Hondta premiują duże partie, ale sprawę załatwia po prostu próg wyborczy. Co z tego, że w powiecie lokalni kandydaci dostaną np. 80% poparcia? W całym województwie nie mają szans przekroczyć progu i głosy z powiatu przepadają – wraz z pomysłami finansowania projektów w powiecie.

Zmiana tego stanu rzeczy w Bydgoszczy wymagałaby stworzenia lobby na rzecz miasta, obejmującego nie tylko radnych z bydgoskiego okręgu, ale również z otaczającego go terenu obejmującego powiat bydgoski, nakielski, sępoleński, świecki i tucholski. To jest możliwe – również dzisiaj, kiedy nie da się wpłynąć ani na podział mandatów pomiędzy okręgi, ani na ordynację wyborczą. Działanie na rzecz takiego lobby wymagałoby przekonania wyborców, że wzrost finansowania jest możliwy, wyraża się w konkretnych kwotach i może dotyczyć konkretnych, wymienionych projektów realizowanych w mieście i w otaczających je powiatach, które z pewnością nietrudno byłoby połączyć wspólnotą interesów. Poparcie ruchów obywatelskich, jak KOD, Strajk Kobiet i Obywatele RP może dotyczyć kandydatów z dowolnych list, którzy wsparliby tak pomyślane porozumienie dla Bydgoszczy.

Jeśli coś jest w stanie znacząco podnieść frekwencję i poparcie demokratycznych kandydatów w mieście, to właśnie tego rodzaju projekty, a nie zwykła „agitka” i przekonywanie o zagrożeniach ze strony PiS.

Szkoła

PiS wykonał w polskiej szkole to, co wykonał. Koalicja opozycji proponuje dzisiaj w wyborach samorządowych darmowe bilety komunikacji dla uczniów, darmowe posiłki i inwestycje w sport i rekreację. Chce też podnosić pensje nauczycieli, zasilając budżet wypłat z budżetów samorządowych. Cóż…

Kiedy minister Zalewska ogłosiła pisowski projekt „reformy”, opozycja wraz z ZNP i kilkoma innymi organizacjami wystąpiła z inicjatywą referendum w tej sprawie. Tę inicjatywę wsparliśmy na miarę własnych bardzo przecież ograniczonych możliwości. Pytaliśmy jednak wówczas partie i organizacje o plany na oczywistą ewentualność – co zrobimy, kiedy pisowski Sejm odrzuci inicjatywę referendalną. Usłyszeliśmy, że nastąpi wówczas protest społeczny, bo rodzice 1 września staną wobec koszmaru kompletnego chaosu. Protest oczywiście nie nastąpił, liczenie nań byłoby zaś naiwnością tak wielką, że nie umiem uwierzyć w szczerość ówczesnych deklaracji. Każdy, kto widział, jak rodzice bez większych wahań zapisują swoje dzieci na lekcje religii i choć uważają je za skandal, to ulegają, by chronić dzieci przed kłopotami, powinien wiedzieć, że rodzice – nauczyciele zresztą również – nigdy otwarcie nie zaprotestują, kiedy ryzyka z tym związane obciążą ich dzieci. Proponowaliśmy wówczas referenda „w stylu katalońskim” przeprowadzone w gminach wbrew spodziewanej i oczywistej decyzji Sejmu oraz wykorzystanie tych kompetencji, które samorządy mają, będąc „właścicielami” i gospodarzami szkół. Nic takiego nie nastąpiło – jedynie prezydent Łodzi odmówiła wykonania poleceń kuratorium oświaty, pozostałe samorządy posłusznie polikwidowały gimnazja, choć ustawa Zalewskiej ich do tego nie zmuszała.

PRZECZYTAJ TAKŻE o programie Obywateli RP

Czy demolkę polskiego szkolnictwa da się odkręcić, czy nie, to sprawa osobna – ale na koszmar rodziców i dzieci zwłaszcza w obecnych klasach VII i VIII, które w dwa lata mają realizować program trzyletniego gimnazjum, to właśnie w samorządach da się znaleźć lekarstwo. Samorządy mogą nie tylko fundować darmowe bilety. Mogą tworzyć szkoły wspierające edukacyjną alternatywę, a ona jest niezwykle pilnie i dramatycznie potrzebna. Potrzeby są tu wielkie i w rzeczywistości przekraczają samą tylko pisowską demolkę – tym, którzy twierdzą, że szkołę mieliśmy świetną, a dopiero PiS ją psuje, warto pokazać tłumy maszerującej po ulicach nacjonalistycznej młodzieży i zapytać, czy to na pewno PiS zdążył tych ludzi tak szybko i tak skutecznie wychować. Istnieje w Polsce mnóstwo środowisk i pozarządowych organizacji edukacyjnej alternatywy – ogromna większość z nich była za poprzednich rządów traktowana po macoszemu – które mają w tym zakresie sporo do zaoferowania. Istnieją kadry – brakuje organizacyjnego i finansowego wsparcia.

Gdyby skoncentrować się tylko, albo przede wszystkim na ostatnich klasach obecnej szkoły podstawowej, gdzie mamy do czynienia z ruiną tej edukacji, która się dotąd odbywała w gimnazjach – to zwłaszcza jedna z wielu możliwych i nieźle znanych ścieżek edukacyjnej alternatywy wydaje się szczególnie interesująca. W pisowskiej ustawie pozostawiono wcześniejsze zapisy dotyczące tak zwanej edukacji domowej. Za zgodą dyrektora szkoły do takiej edukacji może trafić każde dziecko. Oznacza to, że znika obowiązek uczestniczenia w lekcjach organizowanych w administracyjnie wydzielonych klasach według narzuconej w MEN absurdalnej, przeładowanej tygodniowej „siatki godzin”, w której ustala się ile godzin w tygodniu dziecko ma spędzać na lekcjach religii, ile na ćwiczeniach fizycznych, a ile na ćwiczeniach z rachunków, niesłusznie zwanych matematyką. Dziecko w edukacji domowej podlega kuratorium oświaty jedynie pośrednio i zaledwie raz w roku. Ustawa wymaga mianowicie, by w „macierzystej szkole” dziecko zdawało egzamin klasyfikacyjny na zakończenie roku szkolnego.

Dzieci w edukacji domowej nie muszą uczyć się w domu i niekoniecznie rodzice muszą się tym zajmować. Naukę mogą im zapewniać dowolnie zorganizowane placówki – w tym również ta szkoła, która wydała zgodę na edukację domową. I właśnie takie szkoły mogą powołać samorządy. WOS nie musi się odbywać raz w tygodniu – wystarczy np. tygodniowy obóz wyjazdowy z warsztatami z demokracji w praktyce. Szkolna matematyka nie musi oznaczać systematycznego wielogodzinnego katowania dzieci nudnymi zadaniami – poznanie szkolnej matematyki przeciętnie zdolnemu, albo kompletnie niezdolnemu dziecku z VII klasy zajmie nie więcej niż dwa miesiące, jeśli się wie jak to zrobić i ma do tego możliwości. Język polski daje wciąż swobodę w doborze lektur i nie musi być koszmarem. Systematyczne, schematyczne testy mogą zniknąć całkowicie. Jeśli problem klas VII i VIII potraktować, jak problem korepetycji, które ogromna część dzieci musi dzisiaj brać, żeby po szkole nadgonić niemożliwy do zrealizowania w trakcie lekcji program, to placówki organizujące edukację domową, są jednym z najbardziej interesujących rozwiązań.

Gimnazja, które wbrew opinii dzisiejszej opozycji nie działały świetnie, miały pełnić funkcje wyrównywania szans, pełniły ją w stopniu zróżnicowanym. W dużych ośrodkach miejskich działały odwrotnie. Powstały tam gimnazja „dobre” i „złe”, do jednych trafiały dzieci „z dobrych rodzin”, a te z rodzin „złych” musiały się zadowolić szkołami dla nich dostępnymi. To jedna z większych porażek reformy Handkego. Gimnazja wiejskie działały jednak dobrze. Głownie dlatego, że było ich mniej niż podstawówek. Dało się je lepiej wyposażyć i zapewnić staranniej dobraną kadrę. Grupowały dzieci kończące kilka szkół w okolicy i zapewniały im wszystkim ten sam, na ogół rzeczywiście wyższy poziom. Zwłaszcza zatem na wsi szkoły alternatywne grupujące dzieci z klas VII i VIII mogą naprawdę dać dzieciom szansę na liceum, której PiS – jak się wydaje – pozbawił je wyjątkowo skutecznie.

Projekt ratowania sytuacji nie jest wydumaną mrzonką. To paląca potrzeba – całkowicie w zasięgu możliwości samorządów.

„Nie palcie komitetów”

„Beata, niestety, twój rząd obalą kobiety” – krzyczeliśmy na demonstracjach przeciw projektom całkowitego zakazu aborcji. Powiedziałbym również, że obalić autorytaryzm i zbudować demokrację mogą nie tylko kobiety, ale również np. lokalne spalarnie śmieci zamiast cuchnących wysypisk. Jeśli tylko wokół nich zmobilizują się aktywiści i opinia publiczna. Jeśli powstanie komitet, który zmusi polityków do realizacji takiego zadania i będzie rozliczał jego wykonanie. Lokalnie – spalarni śmieci. Ogólnopolsko – praw kobiet.

Cytowane słynne zdanie Jacka Kuronia przypomina się często jako wezwanie do działań pokojowych. I oczywiście takie było jedno z jego wielu znaczeń. Ale nie jedyne i wcale nie główne. Zdanie to streszczało niezwykle ambitny program polityczny i wizję społecznej przebudowy kraju. Kuroń był anarcho-syndykalistą, o czym łaskawie dlań zapominamy – przynajmniej jeszcze wtedy, kiedy to zdanie wypowiadał. Polityka była dla niego zawsze konfliktem ścierających się racji i kolizyjnych interesów. Polityka państwa, które Kuroń akceptował, polegałaby na instytucjonalizacji tych konfliktów. „Zakładajcie komitety” było więc wezwaniem do budowy takiego społeczeństwa i takiego państwa metodą faktów dokonanych. Było równocześnie wizją przyszłego ładu i strategią walki o ten ład.

Dzisiaj marzy mi się, by ruch Obywateli RP, do którego powstania się przyłożyłem, realizował taką właśnie wizję. Mamy napisane w deklaracji, że polityczne obalenie PiS nie jest naszym celem głównym, że chodzi o wymuszenie praworządności, poszanowania demokracji i obywatelskich praw – na każdej władzy. Wierzyliśmy zawsze – i nawet zdołaliśmy to pokazać na przykładach – że ustępstwa rzeczywiście da się wymusić. Dzisiaj stajemy do wyborów. Ludzie muszą wiedzieć, po co w nich głosują. Wyborcy PiS to wiedzą. A my? A niegłosująca większość? Ci, którzy się wciąż wahają?

Twórzmy komitety. W sprawie praw kobiet, w sprawie dzieci w szkołach i w sprawie spalarni śmieci. Organizujmy wokół nich społeczny potencjał. Zapraszajmy do rozmów tych polityków, którzy są akurat w zasięgu. Nie musimy ich kochać. Jeśli siądą do stołu, siądą po drugiej stronie. Jeśli zawrą umowę, naszą rolą będzie pilnować jej wykonania. Jeśli umowy nie wykonają, zapłacą za to. W tych i w każdych następnych wyborach nasze żądania adresujmy nie tylko i nie przede wszystkim do PiS – to przecież ma niewielki sens, oni naprawdę muszą odejść. Gra toczy się o to, kto po nich przejmie władzę i po co. Weźmy dla obywateli jak największą część tej władzy.

Paweł Kasprzak